เรื่องย่อเสภาเรื่องขุนช้างขุนแผนก่อนถึงตอนพลายแก้วเป็นชู้กับนางพิม

ในสมัยที่สมเด็จพระพันวษาครองกรุงศรีอยุธยา ที่เมืองสุพรรณบุรีมีครอบครัวที่สำคัญอยู่ 3 ครอบครัว คือ

๑. ขุนไกรพลพ่ายและนางทองประศรี มีบุตรชายชื่อพลายแก้ว

๒. ขุนศรีวิชัยและนางเทพทอง มีบุตรชายชื่อขุนช้าง

๓. พันศรโยธาและนางศรีประจัน มีบุตรสาวชื่อพิมพิลาไลย

พลายแก้ว ขุนช้าง และนางพิม เป็นเพื่อนเล่นกันมาตั้งแต่เด็ก ได้เคยเล่นเป็นผัวเมียกันโดยขุนช้างกับนางพิมอยู่ด้วยกัน พลายแก้วเล่นเป็นโจรมาลักนางพิมไป เหตุการณ์นี้ไปพ้องกับชีวิตจริงของคนทั้งสามตอนที่เติบโตเป็นผู้ใหญ่แล้ว

เมื่อพลายแก้วยังเล็ก ขุนไกรถูกพิพากษาให้ประหารชีวิต เพราะสมเด็จพระพันวษากริ้วที่ขุนไกรปล่อยให้ควายป่าแตกตื่นต่อหน้าพระที่นั่ง นางทองประศรีจึงพาพลายแก้วหนีไปอยู่กับญาติของขุนไกรที่กาญจนบุรี ส่วนทางสุพรรณฯ นั้น ขุนศรีวิชัยถูกโจรฆ่าตาย ส่วนพันศรโยธาก็เป็นไข้ป่าตาย

เมื่อพลายแก้วอายุครบบวชเป็นเณร นางทองประศรีจึงพาไปบวชและให้เล่าเรียนกับสมภารบุญที่วัดส้มใหญ่ กาญจนบุรี เณรแก้วเรียนวิชาที่วัดส้มใหญ่จบแล้ว นางทองประศรีพามาฝากไว้กับสมภารที่วัดป่าเลไลย์ เมืองสุพรรณ เพื่อเล่าเรียนเพิ่มเติม เณรแก้วเฉลียวฉลาดและขยันศึกษาได้รวดเร็ว และยังเทศน์มหาชาติกัณฑ์มัทรีได้อย่างไพเราะ พอมีงานทำบุญที่วัดป่าเลไลย์ นางพิมได้พบกับเณรแก้ว ต่างจำกันได้และมีจิตใจผูกพันรักใคร่กัน

เมื่อมีเทศน์มหาชาติเณรแก้วเทศน์กัณฑ์มัทรีซึ่งนางพิมรับเป็นเจ้าของกัณฑ์ นางพิมศรัทธาถึงกับเปลื้องผ้าห่มสีทับทิมถวายเป็นเครื่องบูชากัณฑ์ ขุนช้างเห็นดังนั้นจึงเปลื้องผ้าห่มซ้อนลงไปบนผ้าห่มของนางพิมและอธิษฐานขอให้ตนได้นางพิมเป็นภรรยาอีกด้วย